Bệnh đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật ở Việt Nam. Bệnh tai biến mạch máu não xảy ra khi máu không lưu thông đến một phần của não, gây tổn thương các tế bào não. Bệnh tai biến mạch máu não có thể gây ra các triệu chứng như liệt nửa người, nói lắp, mất khả năng nhận thức thậm chí là tử vong. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những điều cần biết về bệnh tai biến mạch máu não ở Việt Nam bao gồm nguyên nhân, dấu hiệu, cách phòng ngừa và điều trị.
Nguyên nhân của bệnh liên quan đột quỵ
Đột quỵ có hai loại chính: đột quỵ do tắc mạch máu não (ischemic stroke) và đột quỵ do vỡ mạch máu não (hemorrhagic stroke). Đột quỵ do tắc mạch máu não xảy ra khi một khối u, bóng khí, hay mảnh vỡ xương chọc thủng mạch máu não, hoặc khi một mảnh bám máu (thrombus) hay mảnh máu đông (embolus) tắc nghẽn mạch máu não. Đột quỵ do vỡ mạch máu não xảy ra khi một mạch máu bị yếu hoặc bị giãn nở (aneurysm) trong não bị vỡ, gây chảy máu vào não hoặc không gian giữa não và màng não (subarachnoid hemorrhage).
Các yếu tố nguy cơ gây bệnh liên quan đột quỵ bao gồm:
- Tuổi tác: nguy cơ bị đột quỵ tăng theo tuổi
- Giới tính: nam giới có nguy cơ cao hơn nữ giới
- Thể trạng: người da đen, da vàng và da nâu có nguy cơ cao hơn người da trắng- Tiền sử gia đình: người có cha mẹ, anh chị em hay con cái bị đột quỵ có nguy cơ cao hơn
- Bệnh lý tim mạch: như cao huyết áp, tim nhịp nhanh không đều (atrial fibrillation), tim bẩm sinh, tim suy yếu (heart failure)
- Bệnh lý tiểu đường: làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và tắc nghẽn mạch máu
- Bệnh lý hô hấp: như hen suyễn, viêm phổi, ung thư phổi
- Bệnh lý thận: làm tăng nguy cơ cao huyết áp và xơ vữa động mạch
- Bệnh lý máu: như thiếu máu tan huyết bẩm sinh (sickle cell anemia), bệnh máu dày (polycythemia), bệnh tiểu cầu giảm (thrombocytopenia)
- Hút thuốc lá: làm hại các mạch máu làm tăng huyết áp và làm giảm oxy trong máu
- Uống rượu: làm tăng huyết áp và làm giảm khả năng đông máu
- Béo phì: làm tăng huyết áp, cholesterol và đường trong máu
- Ăn uống không lành mạnh: ăn nhiều chất béo, muối và đường
- Thiếu vận động: làm tăng huyết áp, cholesterol và đường trong máu
- Sử dụng thuốc tránh thai: làm tăng nguy cơ hình thành mảnh máu đông
- Sử dụng ma túy: như cocaine, heroin, methamphetamine
- Stress: làm tăng huyết áp và làm giảm khả năng đối phó với các tình huống khó khăn
Hôm nay, tôi muốn nói về một vấn đề rất quan trọng đó là đột quỵ. Bạn có biết đột quỵ là gì không? Đột quỵ là một tình trạng xảy ra khi máu không lưu thông đến một phần của não gây tổn thương não và ảnh hưởng đến các chức năng cơ thể. Đột quỵ có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng thậm chí là tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
Vậy làm thế nào để phòng ngừa và điều trị đột quỵ? Trong bài viết này, tôi sẽ giới thiệu cho bạn một số chương trình phòng chống bệnh liên quan đến đột quỵ ở Việt Nam, mà bạn có thể tham gia hoặc tìm hiểu thêm. Đây là những chương trình do các tổ chức y tế, nhà nước, hoặc cộng đồng tổ chức nhằm nâng cao nhận thức và khả năng ứng phó với đột quỵ của người dân.
Một trong những chương trình tiêu biểu là "Đột quỵ - Nguy hiểm và Cách phòng ngừa" do Bộ Y tế phối hợp với Hội Tim mạch học Việt Nam và Hội Đột quỵ Việt Nam tổ chức từ năm 2017. Chương trình này bao gồm các hoạt động như: tuyên truyền, giáo dục, khám sàng lọc, tư vấn, hướng dẫn cấp cứu và chăm sóc sau đột quỵ cho người dân; đào tạo, nâng cao năng lực cho các bác sĩ và y tá; xây dựng và triển khai các hướng dẫn chẩn đoán và điều trị đột quỵ; thiết lập và phát triển các trung tâm điều trị đột quỵ; hợp tác với các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực này. Chương trình đã được triển khai ở 63 tỉnh thành trên cả nước, và đã có những kết quả tích cực trong việc giảm tỷ lệ tử vong và di chứng do đột quỵ.
Một chương trình khác cũng rất đáng chú ý là "Stroke Angels", do Quỹ Từ thiện Đức Anh (Duc Anh Charity Foundation) khởi xướng từ năm 2018. Chương trình này nhằm tạo ra một mạng lưới các "thiên thần" - những người tình nguyện sẵn sàng giúp đỡ những người bị đột quỵ trong cộng đồng. Các "thiên thần" được huấn luyện về cách nhận biết các triệu chứng của đột quỵ, cách gọi xe cấp cứu, cách hỗ trợ người bệnh trong khi chờ xe cấp cứu và cách theo dõi và hỗ trợ người bệnh sau khi nhập viện. Các "thiên thần" cũng được trang bị các thiết bị cần thiết, như áo phản quang, còi, băng cứu thương, và điện thoại thông minh. Chương trình đã được triển khai ở 10 tỉnh thành, và đã có hơn 1000 "thiên thần" tham gia. Chương trình đã giúp cứu sống và giảm di chứng cho nhiều người bị đột quỵ.
Ngoài ra, còn có nhiều chương trình khác mà bạn có thể tìm hiểu thêm, như: "Chung tay vì sức khỏe cộng đồng - Phòng ngừa và điều trị đột quỵ" do Hội Đột quỵ Việt Nam và Công ty Bayer Việt Nam hợp tác; "Đột quỵ - Không để mất thời gian" do Hội Đột quỵ Việt Nam và Công ty Boehringer Ingelheim Việt Nam hợp tác; "Đột quỵ - Ngăn ngừa là tốt nhất" do Hội Đột quỵ Việt Nam và Công ty Sanofi Việt Nam hợp tác; v.v...
Cách nhận biết sớm các dấu hiệu của đột quỵ, cách sơ cứu tại chỗ và cách điều trị bệnh liên quan đến đột quỵ.
Cách nhận biết sớm các dấu hiệu của đột quỵ
Để nhận biết sớm các dấu hiệu của đột quỵ, bạn có thể áp dụng hai quy tắc FAST hoặc BEFAST:
- Quy tắc FAST:
- F (Face): Khuôn mặt méo mó, không đối xứng
- A (Arm): Tay chân bị yếu hoặc tê liệt
- S (Speech): Nói lắp, khó nói hoặc không nói được
- T (Time): Thời gian là yếu tố quan trọng, nếu phát hiện có dấu hiệu trên, hãy gọi điện thoại cấp cứu 115 ngay lập tức
- Quy tắc BEFAST:
- B (Balance): Mất thăng bằng, chóng mặt
- E (Eyes): Mắt mờ hoặc mù một bên hoặc cả hai bên
- F (Face): Khuôn mặt méo mó, không đối xứng
- A (Arm): Tay chân bị yếu hoặc tê liệt
- S (Speech): Nói lắp, khó nói hoặc không nói được
- T (Time): Thời gian là yếu tố quan trọng nếu phát hiện có dấu hiệu trên, hãy gọi điện thoại cấp cứu 115 ngay lập tức
Cách sơ cứu tại chỗ cho người bị đột quỵ
Trong khi chờ xe cấp cứu đến, bạn có thể thực hiện các bước sơ cứu sau:
- Đặt người bệnh liên quan đến đột quỵ nằm cao đầu và lưng khoảng 45 độ so với cơ thể để giảm áp lực trong não và tránh sặc vào đường hô hấp
- Mở phần cổ áo và tháo các vật dụng chật để giúp người bệnh thoáng khí
- Nếu người bệnh liên quan đột quỵ có biểu hiện nôn mửa hoặc rối loạn ý thức, hãy để người bệnh nằm nghiêng một bên và dùng khăn tay để lấy sạch đờm trong miệng
- Nếu người bệnh liên quan đột quỵ có biểu hiện co giật, hãy dùng một chiếc đũa đã được quấn lớp vải để ngáng ngang miệng không cho người bệnh cắn vào lưỡi
- Ghi chú lại thời điểm người bệnh liên quan đến đột quỵ khởi phát các biểu hiện bất thường và những loại thuốc mà người bệnh đang dùng hoặc mang theo đơn thuốc
- Tuyệt đối không cho người bệnh uống hoặc ăn gì, không dùng kim chích vào đầu ngón tay hoặc chân, không cạo gió hay xoa bóp cho người bệnh
Cách điều trị bệnh liên quan đến đột quỵ
Điều trị bệnh liên quan đến đột quỵ phụ thuộc vào loại và mức độ của đột quỵ. Có hai phương pháp điều trị chính là:
- Điều trị bằng thuốc: Trong trường hợp người bệnh bị thiếu máu cục bộ dẫn đến đột quỵ, bác sĩ có thể cân nhắc điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch (TPA). Vai trò của thuốc là giúp giảm tỉ lệ tàn tật, tăng khả năng phục hồi đối với người bệnh. Tuy nhiên, thuốc chỉ có hiệu quả nếu được sử dụng trong vòng 4,5 giờ sau khi xảy ra đột quỵ. Ngoài ra, người bệnh cũng có thể được kê các loại thuốc khác như thuốc hạ huyết áp, thuốc chống đông máu, thuốc giảm cholesterol để ngăn ngừa tái phát đột quỵ.
- Điều trị bằng phẫu thuật: Trong trường hợp người bệnh bị xuất huyết não hoặc có biến chứng như tăng áp lực trong não, u nang máu não, bác sĩ có thể cân nhắc điều trị bằng phẫu thuật để loại bỏ máu tụ trong não hoặc khối u. Phẫu thuật cũng có thể được áp dụng cho một số trường hợp nhồi máu não, như khi có khối u trong mạch máu hoặc khi có sự rút lui của mạch máu.
Ngoài ra, sau khi được điều trị cấp cứu, người bệnh cần được theo dõi và chăm sóc tại các khoa chuyên môn như khoa hồi sức tích cực, khoa nội thần kinh, khoa phục hồi chức năng để giúp người bệnh phục hồi các chức năng bị mất hoặc suy giảm do đột quỵ.
Chi phí điều trị và chữa ở đâu tốt nhất
Chi phí điều trị và chữa cho người bị đột quỵ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại và mức độ của đột quỵ, phương pháp điều trị được áp dụng, thời gian nằm viện, các xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh cần thiết, các biến chứng có thể xảy ra... Do đó, chi phí có thể dao động từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng.
Để được điều trị và chữa cho người bị đột quỵ tốt nhất, bạn nên chọn các cơ sở y tế gần nhất để được các bác sĩ chữa trị tốt nhất
Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn có thêm thông tin về các chương trình phòng chống bệnh liên quan đến đột quỵ ở Việt Nam, và khuyến khích bạn tham gia hoặc ủng hộ những chương trình này. Đột quỵ là một vấn đề nghiêm trọng, nhưng cũng có thể được phòng ngừa và điều trị nếu chúng ta có những kiến thức và hành động phù hợp. Hãy cùng nhau chung tay để bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng nhé!